Patrice Lumumba – een mens, een geschiedenis, een bestemming
7 januari 1961. De dag waarbij Patrice Lumumba van zijn leven werd beroofd en de Democratische Republiek Congo van haar vrijheid. Nog maar net onafhankelijk, en in een oogwenk was alles voorbij. Dit kritieke moment doet vragen rijzen over de rol van België in de geschiedenis van het land. Duik mee in een complexe denkoefening over de acties en implicaties uit het verleden en de audacity van Belgische NGO’s in de DRC vandaag.
OPINIE door Marthe Vantyghem
De feiten op een rijtje
Wat is er juist gebeurd? Na ruim 75 jaar onder de dominantie van de Belgische staat, verwierf Congo, na een lange strijd, haar onafhankelijkheid in 1960. De hoop op een nieuw begin onder leiding van premier Lumumba was immens. De premier kondigt het einde aan van plunderingen, martelingen en vernederingen en bracht hulde aan zijn broeders van het ras als de zegevierende onafhankelijkheidsstrijders van vandaag. De gloriedagen van de DRC zouden aanbreken.
Die kans werd het land echter ontnomen. Op 17 januari 1961 werd Patrice Lumumba, democratisch verkozen premier en symbool van onafhankelijkheid, vermoord. Hoewel er nog steeds onduidelijkheden zijn, wijzen historici op de betrokkenheid van België en de Verenigde Staten bij deze politieke moord. Het doel? Een regime aan de macht brengen dat hun economische en geopolitieke belangen zou waarborgen, met Mobutu als hun pion. Als symbool van deze gruwelijke daad zouden Belgische betrokkenen enkele tanden en vingers van Lumumba hebben meegenomen als trofee. Een daad die diepe littekens naliet in het collectieve geheugen van de DRC en een schrijnende illustratie is van de machtsverhoudingen in die tijd. Vandaag blijft deze gebeurtenis niet alleen een bron van verdriet, maar ook van schaamte en verantwoordelijkheid. Het daagt burgers, beleidsmakers en organisaties in België uit om de erfenis van koloniale ongelijkheid onder ogen te zien en na te denken over manieren om deze te herstellen.

Zou het anders zijn geweest?
Er bestaat geen garantie dat Lumumba de ideale leider zou zijn geweest; de toekomst blijft immers onvoorspelbaar. Maar er was in ieder geval een kans. De jaren na zijn dood, werden gekenmerkt door een reeks politieke leiders die, ondanks lange ambtstermijnen, telkens met geweld van de troon werden gestoten. Enkel de huidige president, Tshisekedi, heeft de macht vreedzaam overgenomen van zijn voorganger. Maar ook hier bestaan twijfels over de eerlijkheid van het proces. België draagt een aanzienlijke verantwoordelijkheid voor de huidige politieke situatie van de DRC. Het teruggeven van Lumumba’s tand in 2022 en de excuses van premier De Croo zijn belangrijke, symbolische gebaren, maar raken slechts de oppervlakte van een diepgeworteld probleem.
Wat dan wel gedaan? Talloze organisaties, waaronder veel Belgische, proberen de Congolezen te ondersteunen. Ze vechten mee in de strijd tegen armoede, oorlog en onrecht, vaak vanuit goede intenties. Toch sluimert er een hardnekkige ongelijkheid in die verhouding: rijk versus arm, helper versus hulpbehoevende. Het roept de vraag op of de geschiedenis zich herhaalt en afhankelijkheid zich opnieuw manifesteert. Bijvoorbeeld NGO’s die voedsel en medicijnen verstrekken zonder in te zetten op de ontwikkeling van lokale landbouw of een duurzaam gezondheidszorgsysteem – zodra de “hulp” stopt, blijven gemeenschappen zonder middelen achter. Een ander voorbeeld is het organiseren van technische opleidingen in de DRC, zonder Congolese experts daarbij te betrekken. Hierdoor wordt Belgische expertise boven Congolese gesteld, wat lokale kennis en vaardigheden volledig ondermijnt. Is Lumumba’s strijd voor onafhankelijkheid dan opnieuw vervallen in afhankelijkheid en dominantie?
The elephant in the room
Dat brengt ons bij de toekomst. Hoe kan België herstellen wat ze heeft gebroken? Of moet België überhaupt aanwezig zijn in de DRC? Een vraag die mij, als sociologe en medewerker van CONGODORPEN (NGO), maar ook de hele sector, dagelijks bezighoudt.
Enerzijds hekel ik het paternalistische idee dat een land als België zou weten wat goed is voor een samenleving aan de andere kant van de wereld, die andere waarden, geloof, tradities en geschiedenis draagt. Anderzijds leven we in een steeds meer verweven wereld met een grote nood aan solidariteit. Ook mag de angst om dezelfde fouten te maken als in het verleden, het goede in de mensheid niet ontnemen. Bestaat er dan geen middenweg in deze complexe, gelaagde discussie?
De wereld is immers niet zwart-wit, en de lijn tussen juist en fout is erg dun. De optimistische geest in mij besluit dat er een tussenoplossing bestaat. Als we mensen met goede intenties, capaciteiten en een gedeelde visie samen brengen, kunnen we een verhaal van internationale solidariteit schrijven dat de menswaardigheid voor iedereen bevordert. Uiteraard zouden daar enkele belangrijke voorwaarden tegenover moeten staan, zoals regels omtrent eigenaarschap, privacy-bescherming en een focus op duurzaamheid en langetermijnimpact. Graag wil ik deelnemen aan dat verhaal.
CONGODORPEN bood me die kans. Zo publiceerden we in 2022 een fascinerend stripverhaal over het leven van Patrice Lumumba, geschreven door Asimba Bathy, Congolese cartoonist, auteur en journalist. Naar mijn mening is het opbouwen en delen van kennis over de werkelijke geschiedenis van Congo-België een eerste, cruciale stap naar dekolonisering en het heroverwegen van de rol van Belgische NGO’s. Hoewel dit verhaal misschien niet de volledige waarheid weerspiegelt, komt het dichter bij de realiteit. Laten we, op basis daarvan, nadenken over de toekomst van de Belgen en tevens de Congolezen de ruimte geven om hun eigen toekomst te schrijven, met hun eigen pen.

De laatste woorden van Lumumba
Op die manier, nemen we de laatste woorden van Lumumba, in een brief naar zijn vrouw, in acht: “Noch brutaliteiten, noch mishandelingen, noch folteringen hebben me er ooit toe gebracht om gratie te vragen, want ik verkies met opgeheven hoofd te sterven, met onwrikbaar geloof en diep vertrouwen in de bestemming van mijn land, eerder dan te leven in de onderschikking en de minachting van heilige principes. De geschiedenis zal eens zijn woord zeggen, maar het zal niet de geschiedenis zijn die men in Brussel, Washington, Parijs of aan de Verenigde Naties zal onderwijzen, maar deze die men zal onderwijzen in de landen die bevrijd zijn van het kolonialisme en van zijn marionetten. Afrika zal zijn eigen geschiedenis schrijven, en zij zal in het noorden en het zuiden van de Sahara een geschiedenis van roem en waardigheid zijn. Huil niet om me, mijn liefste. Ik weet dat mijn land, dat zo erg lijdt, zijn onafhankelijkheid en zijn vrijheid zal kunnen verdedigen.”
17 januari – niet enkel een dag van rouw maar ook een dag van inspiratie. Het herinnert ons eraan dat wij, zowel individueel als collectief, de verantwoordelijkheid hebben om het beter te doen en een eerlijke, duurzame toekomst op te bouwen.
Bij CONGODORPEN staan we open voor uw reflecties en ideeën. Dit artikel is geen eindpunt, maar een uitnodiging om samen verder te groeien. Heeft u opmerkingen of aanvullingen op dit artikel? Neem contact met ons op via marthe.vantyghem@congodorpen.org. Samen kunnen we meer! Samen kunnen we de toekomst herdenken en herschrijven – met waardigheid, gelijkheid en solidariteit als leidraad.
Patrice Lumumba
7 januari 1961. De dag waarbij Patrice Lumumba van zijn leven werd beroofd en de Democratische Republiek Congo van haar vrijheid. Nog maar net onafhankelijk, en in een oogwenk was alles voorbij. Dit kritieke moment doet vragen rijzen over de rol van België in de geschiedenis van het land. Duik mee in een complexe denkoefening over de acties en implicaties uit het verleden en de audacity van Belgische NGO’s in de DRC vandaag.
OPINIE door Marthe Vantyghem
De feiten op een rijtje
Wat is er juist gebeurd? Na ruim 75 jaar onder de dominantie van de Belgische staat, verwierf Congo, na een lange strijd, haar onafhankelijkheid in 1960. De hoop op een nieuw begin onder leiding van premier Lumumba was immens. De premier kondigt het einde aan van plunderingen, martelingen en vernederingen en bracht hulde aan zijn broeders van het ras als de zegevierende onafhankelijkheidsstrijders van vandaag. De gloriedagen van de DRC zouden aanbreken.
Die kans werd het land echter ontnomen. Op 17 januari 1961 werd Patrice Lumumba, democratisch verkozen premier en symbool van onafhankelijkheid, vermoord. Hoewel er nog steeds onduidelijkheden zijn, wijzen historici op de betrokkenheid van België en de Verenigde Staten bij deze politieke moord. Het doel? Een regime aan de macht brengen dat hun economische en geopolitieke belangen zou waarborgen, met Mobutu als hun pion. Als symbool van deze gruwelijke daad zouden Belgische betrokkenen enkele tanden en vingers van Lumumba hebben meegenomen als trofee. Een daad die diepe littekens naliet in het collectieve geheugen van de DRC en een schrijnende illustratie is van de machtsverhoudingen in die tijd. Vandaag blijft deze gebeurtenis niet alleen een bron van verdriet, maar ook van schaamte en verantwoordelijkheid. Het daagt burgers, beleidsmakers en organisaties in België uit om de erfenis van koloniale ongelijkheid onder ogen te zien en na te denken over manieren om deze te herstellen.

Zou het anders zijn geweest?
Er bestaat geen garantie dat Lumumba de ideale leider zou zijn geweest; de toekomst blijft immers onvoorspelbaar. Maar er was in ieder geval een kans. De jaren na zijn dood, werden gekenmerkt door een reeks politieke leiders die, ondanks lange ambtstermijnen, telkens met geweld van de troon werden gestoten. Enkel de huidige president, Tshisekedi, heeft de macht vreedzaam overgenomen van zijn voorganger. Maar ook hier bestaan twijfels over de eerlijkheid van het proces. België draagt een aanzienlijke verantwoordelijkheid voor de huidige politieke situatie van de DRC. Het teruggeven van Lumumba’s tand in 2022 en de excuses van premier De Croo zijn belangrijke, symbolische gebaren, maar raken slechts de oppervlakte van een diepgeworteld probleem.
Wat dan wel gedaan? Talloze organisaties, waaronder veel Belgische, proberen de Congolezen te ondersteunen. Ze vechten mee in de strijd tegen armoede, oorlog en onrecht, vaak vanuit goede intenties. Toch sluimert er een hardnekkige ongelijkheid in die verhouding: rijk versus arm, helper versus hulpbehoevende. Het roept de vraag op of de geschiedenis zich herhaalt en afhankelijkheid zich opnieuw manifesteert. Bijvoorbeeld NGO’s die voedsel en medicijnen verstrekken zonder in te zetten op de ontwikkeling van lokale landbouw of een duurzaam gezondheidszorgsysteem – zodra de “hulp” stopt, blijven gemeenschappen zonder middelen achter. Een ander voorbeeld is het organiseren van technische opleidingen in de DRC, zonder Congolese experts daarbij te betrekken. Hierdoor wordt Belgische expertise boven Congolese gesteld, wat lokale kennis en vaardigheden volledig ondermijnt. Is Lumumba’s strijd voor onafhankelijkheid dan opnieuw vervallen in afhankelijkheid en dominantie?
The elephant in the room
Dat brengt ons bij de toekomst. Hoe kan België herstellen wat ze heeft gebroken? Of moet België überhaupt aanwezig zijn in de DRC? Een vraag die mij, als sociologe en medewerker van CONGODORPEN (NGO), maar ook de hele sector, dagelijks bezighoudt.
Enerzijds hekel ik het paternalistische idee dat een land als België zou weten wat goed is voor een samenleving aan de andere kant van de wereld, die andere waarden, geloof, tradities en geschiedenis draagt. Anderzijds leven we in een steeds meer verweven wereld met een grote nood aan solidariteit. Ook mag de angst om dezelfde fouten te maken als in het verleden, het goede in de mensheid niet ontnemen. Bestaat er dan geen middenweg in deze complexe, gelaagde discussie?
De wereld is immers niet zwart-wit, en de lijn tussen juist en fout is erg dun. De optimistische geest in mij besluit dat er een tussenoplossing bestaat. Als we mensen met goede intenties, capaciteiten en een gedeelde visie samen brengen, kunnen we een verhaal van internationale solidariteit schrijven dat de menswaardigheid voor iedereen bevordert. Uiteraard zouden daar enkele belangrijke voorwaarden tegenover moeten staan, zoals regels omtrent eigenaarschap, privacy-bescherming en een focus op duurzaamheid en langetermijnimpact. Graag wil ik deelnemen aan dat verhaal.
CONGODORPEN bood me die kans. Zo publiceerden we in 2022 een fascinerend stripverhaal over het leven van Patrice Lumumba, geschreven door Asimba Bathy, Congolese cartoonist, auteur en journalist. Naar mijn mening is het opbouwen en delen van kennis over de werkelijke geschiedenis van Congo-België een eerste, cruciale stap naar dekolonisering en het heroverwegen van de rol van Belgische NGO’s. Hoewel dit verhaal misschien niet de volledige waarheid weerspiegelt, komt het dichter bij de realiteit. Laten we, op basis daarvan, nadenken over de toekomst van de Belgen en tevens de Congolezen de ruimte geven om hun eigen toekomst te schrijven, met hun eigen pen.

De laatste woorden van Lumumba
Op die manier, nemen we de laatste woorden van Lumumba, in een brief naar zijn vrouw, in acht: “Noch brutaliteiten, noch mishandelingen, noch folteringen hebben me er ooit toe gebracht om gratie te vragen, want ik verkies met opgeheven hoofd te sterven, met onwrikbaar geloof en diep vertrouwen in de bestemming van mijn land, eerder dan te leven in de onderschikking en de minachting van heilige principes. De geschiedenis zal eens zijn woord zeggen, maar het zal niet de geschiedenis zijn die men in Brussel, Washington, Parijs of aan de Verenigde Naties zal onderwijzen, maar deze die men zal onderwijzen in de landen die bevrijd zijn van het kolonialisme en van zijn marionetten. Afrika zal zijn eigen geschiedenis schrijven, en zij zal in het noorden en het zuiden van de Sahara een geschiedenis van roem en waardigheid zijn. Huil niet om me, mijn liefste. Ik weet dat mijn land, dat zo erg lijdt, zijn onafhankelijkheid en zijn vrijheid zal kunnen verdedigen.”
17 januari – niet enkel een dag van rouw maar ook een dag van inspiratie. Het herinnert ons eraan dat wij, zowel individueel als collectief, de verantwoordelijkheid hebben om het beter te doen en een eerlijke, duurzame toekomst op te bouwen.
Bij CONGODORPEN staan we open voor uw reflecties en ideeën. Dit artikel is geen eindpunt, maar een uitnodiging om samen verder te groeien. Heeft u opmerkingen of aanvullingen op dit artikel? Neem contact met ons op via marthe.vantyghem@congodorpen.org. Samen kunnen we meer! Samen kunnen we de toekomst herdenken en herschrijven – met waardigheid, gelijkheid en solidariteit als leidraad.